Οσο σπουδαίος κι αν έχει γίνει κανείς στην επιστήμη, στην τέχνη, στην πολιτική, στον δημόσιο βίο μιας χώρας, δεν παύει να έχει υπάρξει παιδί. Κι ενώ πολλοί προσπαθούν ν’ ανιχνεύσουν το μυστικό της σπουδαιότητάς του, στους στόχους και στα όνειρα των νεανικών του χρόνων, ο ίδιος θεωρεί τη διαδρομή του ως μια απλή συνέπεια και συνέχεια της παιδικής του ηλικίας. «Τυπικό» δείγμα αυτού του ωραίου τρόπου να βιώνεις τη ζωή, ο κορυφαίος ρομποτικός γενικός χειρουργός Κωνσταντίνος Μ. Κωνσταντινίδης.

«Θα πρέπει να ήμουν δώδεκα περίπου χρόνων όταν η οικογένειά μου – οι γονείς μου και τα πέντε αδέλφια μου – ξεκινούσε για να μεταναστεύσει στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αν και περίμεναν να φύγω μαζί τους, ζήτησα να μείνω στην Ελλάδα με τον παππού μου και τη γιαγιά μου. Ο παππούς μου ήταν δάσκαλος και παππάς. Επειδή ήθελα να γίνω από τότε γιατρός, καταλάβαινα πως θα δυσκολευόμουν πολύ να το κάνω αυτό στην Αμερική γιατί δεν ήξερα τη γλώσσα. Φοβόμουν και κάτι άλλο. Μάθαινα πως οι περισσότεροι συντοπίτες μου – την Κάρπαθο -, που βρίσκονται εδώ και χρόνια στην Αμερική, δούλευαν σε εστιατόρια και σε άλλες συναφείς δουλειές κι ότι ενδεχομένως η ίδια τύχη θα μπορούσε να περιμένει κι εμένα. Ενα δεύτερο, σημαντικό για μένα, γεγονός, υπήρξε όταν πέρασα στην Ιατρική Σχολή του ΑΠΘ. Δυστυχώς όμως ένα χρόνο πριν τελειώσω τη Σχολή, ο πατέρας μου Μιχάλης αρρώστησε με καρκίνο του στομάχου και, αν και χειρουργήθηκε, η ζωή του κράτησε για τρεις μόνο μήνες, και πέθανε.

Ηταν το πιο συνταρακτικό βίωμα της νεανικής μου ηλικίας, ενώ ήμουν έτοιμος να τελειώσω την Ιατρική σ’ έναν χρόνο και να πάω να συναντήσω την οικογένειά μου στην Αμερική, η ζωή τα έφερε τελείως διαφορετικά. Μου δημιουργήθηκε όμως ένα τρομερό πείσμα, να γίνω ένας τόσο καλός γιατρός ώστε να μπορώ να βοηθώ τους ανθρώπους που η ζωή τους βρισκόταν σε κίνδυνο. Ωστόσο, μετά από έναν χρόνο έφυγα για την Αμερική με στόχο την ειδικότητα του χειρουργού και παρά τις ανυπέρβλητες δυσκολίες κατόρθωσα να περάσω μια σειρά εξετάσεων με βαθμολογία, με άριστα το 100, 95 και 97. Με αυτό το αποτέλεσμα, κατάφερα να μπω άμεσα στη σειρά για ειδικότητα και μάλιστα να καταλάβω τη μία από τις δύο θέσεις, ενώ υπήρχαν εκατόν ογδόντα υποψήφιοι».

Σχεδόν πάντα κάθε ανυπέρβλητα δύσκολη αρχή, την ακολουθεί μια εξίσου δύσκολη ή και δυσκολότερη συνέχεια. Ισχύει άραγε το ίδιο για τον Κωνσταντίνο Κωνσταντινίδη; «Τη συνέχεια της ζωής μου και της επιστημονικής μου καριέρας θα τη χαρακτήριζα, από κει και πέρα, ως πιο στρωτή καθώς, τελειώνοντας, οι καθηγητές μου μου ζήτησαν να γίνω συνεργάτης τους. Συμβαίνει όταν τέσσερις – πέντε γιατροί της ίδιας με τη δική σου ειδικότητας συγκροτούν μιαν ομάδα που λειτουργεί με ίσους, για όλους, όρους.

Είμαστε στα 1988 – 1989, είμαι εξειδικευμένος πια χειρουργός, όταν ξεκινάει η εφαρμογή της λαπαροσκοπικής χειρουργικής. Επειδή ήμουν ήδη γνώστης όσον αφορά τη χρήση της τεχνολογίας των λέιζερ, σε μιαν εποχή που είχε απασχολήσει ελάχιστους γιατί δεν τη θεωρούσαν ως κάτι αναγκαίο, βρίσκομαι στην πρώτη γραμμή όχι μόνον να εκπαιδεύσω αλλά και να εκπαιδευτώ. Οπως πιθανόν γνωρίζετε, με τη λαπαροσκοπική χειρουργική αλλάζει ο τρόπος προσέγγισης των προβλημάτων του σώματος και ιδιαίτερα της κοιλιάς.

Δεν χρειάζονται πια τομές κι επομένως δεν έχουμε τα προβλήματα που δημιουργούνται εξαιτίας τους.

Επιστρέφω στην Ελλάδα και αν και είχα αποφασίσει να μείνω για έξι μόνο μήνες, τελικά αποχαιρετώ την προοπτική της Αμερικής, μια απόφαση που δεν ξέρω αν θα την έπαιρνα τόσο εύκολα σήμερα καθώς συνειδητοποίησα, στο μεταξύ, πόσο μεγάλο ήταν το επαγγελματικό ρίσκο που αναλάμβανα. Οταν γύρισα στην Αμερική για να ανακοινώσω την απόφαση στους δικούς μου, γιατί η μητέρα μου και τα αδέλφια μου εξακολουθούσαν να παραμένουν εκεί, φαντάστηκαν πως κάτι μου συμβαίνει. Προσωπικά όμως είχα πειστεί μέσα μου ότι μπορούσα να προσφέρω στον τόπο μου, κι όπως δίδασκα το αντικείμενο και ήμουν σ’ επαφή με τα κέντρα όπου σημειώνονταν οι σχετικές εξελίξεις, μπορούσα να αλλάξω πολλά πράγματα στον τρόπο προσέγγισης των προβλημάτων της κοιλιάς με τις νέες τεχνικές».

Ηθική και ιατρική

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι όσον αφορά στην έννοια της «ηθικής», όπως είναι συνδυασμένη με όλες τις εκφάνσεις της ζωής, γίνεται σχεδόν αυτονόητος ο συνδυασμός της με την επιστήμη της ιατρικής, αφού πρόκειται για μια επιστήμη που σώζει ή αφανίζει ζωές όπως δεν μπορεί να συμβεί με καμιά άλλη ανθρώπινη δραστηριότητα, λόγου χάρη, την τέχνη καθώς το πολύ πολύ να διαμαρτυρηθείς για ένα κακό θέαμα ή ακρόαμα, δεν χάνεις όμως τη ζωή σου. Πώς εξειδικεύεται λοιπόν η σχέση της ιατρικής με την ηθική για τον Κωνσταντίνο Κωνσταντινίδη; «Η ηθική στην ιατρική και ειδικότερα στη χειρουργική παίζει πολύ σπουδαίο ρόλο, όχι τόσο στη διάκρισή σου ως επιστήμονα, αλλά όσον αφορά στο αποτέλεσμα που θέλεις να έχεις σε σχέση με τους ασθενείς σου. Να σας δώσω ένα παράδειγμα: Ενας ασθενής μου που έχει υπερβεί το 85ο έτος της ηλικίας του, έχει ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα, ανεξάρτητα αν αφορά στο στομάχι, στο έντερο ή στο πάγκρεας και χρειάζεται να χειρουργηθεί. Εχει όμως και πολλά άλλα προβλήματα υγείας, επομένως πρέπει να συνυπολογίσω όλα τα δεδομένα προκειμένου να δώσω τη σωστή σύσταση, αν δηλαδή θα προβώ ή όχι σε χειρουργική επέμβαση.

Σ’ οποιαδήποτε περίπτωση χρειάζεται να είμαι πολύ πειστικός τόσο για τον ίδιο τον ασθενή όσο και για την οικογένειά του. Δεν υπάρχει, όμως, περίπτωση να κάνω πίσω και να πω ότι επειδή ο ασθενής είναι πολύ μεγάλης ηλικίας και βαριά άρρωστος, δεν μπορεί να χειρουργηθεί. Υποστηρίζω ανεπιφύλακτα ότι επειδή είναι πολύ μεγάλος σε ηλικία και βαριά άρρωστος δεν γίνεται να μην χειρουργηθεί. Εχουμε δηλαδή δύο κατηγορίες σε σχέση με την χειρουργική προσέγγιση. Οσο δύσκολες κι αν είναι οι αντικειμενικές προϋποθέσεις, είναι δυνατόν με την εμπειρία, με τις δυνατότητες που έχουμε πια αποκτήσει και με την τεχνολογία που έχουμε στα χέρια μας, όπως είναι η ρομποτική, να κάνουμε επέμβαση στο στομάχι, στο παχύ έντερο και στο πάγκρεας – μιλώ για τρία βασικά όργανα – σ’ αυτόν τον ηλικιωμένο ασθενή, ξέροντας ότι οι πιθανότητες για επιτυχία είναι πάνω από 97%. Γι’ αυτό το ποσοστό μιλάμε, δεν μιλάμε για «φίφτι – φίφτι»».

Επιστήμη και «θαύματα»

Γίνεται αναπόφευκτο αφού μιλάμε για επιστήμη, την ιατρική συγκεκριμένα, και ηθική, να θυμηθούμε τον υπέροχο Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ που συμπληρώθηκαν φέτος πενήντα τρία χρόνια από τη δολοφονία του, και την εξαίσια ρήση του: «Η επιστήμη ερευνά, η θρησκεία ερμηνεύει. Αντικείμενο της επιστήμης είναι τα γεγονότα, αντικείμενο της θρησκείας είναι οι αξίες». Τι φρονεί αλήθεια γι’ αυτή τη σχεδόν αποφθεγματική διατύπωση ο Κωνσταντίνος Κωνσταντινίδης: «Αν και ο κάθε επιστήμονας, ανάλογα με την επιστήμη του, μπορεί να προσφέρει πάρα πολλά, σε συνδυασμό με τη δύναμη της θρησκείας – και εννοώ την ορθόδοξη θρησκεία – μπορεί ταυτόχρονα να λύσει προβλήματα, ή μάλλον να εμπνευστεί λύσεις που άριστα θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως αποτέλεσμα θείας επίνοιας. Θα αναρωτηθεί κανείς πώς είναι δυνατόν να χαρακτηρίζω ως «θαύμα» όταν μπαίνω μέσα στον ανθρώπινο οργανισμό, κόβω, ράβω, συνενώνω το ένα με το άλλο, ή κάνω αναστομώσεις; Το γεγονός ότι οι αποφάσεις που παίρνω με τους συνεργάτες μου μέσα στο χειρουργείο για κάποια ανυπέρβλητα προβλήματα – ότι δηλαδή ο ασθενής θα πεθάνει είτε σταματήσουμε είτε προχωρήσουμε, αλλά προχωράμε – με κάνει να πιστεύω σε μια θεία φώτιση, διαφορετικά πώς θα τολμούσε κανείς να κάνει πράγματα πέραν της λογικής που όμως, όπως αποδεικνύει το ίδιο το αποτέλεσμα έστεκαν επιστημονικά.

Χρειάζεται να υπάρχει μια ισορροπία μέσα μας όπως επιτυγχάνεται με τη γνώση και την εμπειρία αλλά και τη συνεχή επανεκπαίδευση που είναι απαραίτητη για μας τους γιατρούς γιατί τα δεδομένα αλλάζουν και πολλές φορές πολύ γρήγορα. Από την άλλη μεριά το να ξέρουμε να χρησιμοποιούμε τα εργαλεία μας και το να είμαστε καλοί μάλιστα χρήστες, δεν φτάνει.

Μόνο με την πνευματική ισορροπία που για μένα έχει να κάνει με τη θρησκεία, με το γεγονός ότι πιστεύω κι ότι επικαλούμαι τον Θεό να με βοηθήσει, αισθάνομαι να πολλαπλασιάζεται η αποτελεσματικότητα των ίδιων των επιστημονικών μέσων. Συμφωνώ λοιπόν απολύτως με τον τρόπο που καθορίζει τη σχέση της επιστήμης με την θρησκεία ο Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ. Ως άνθρωπος των ισορροπιών που είμαι, λέω πάντα πως ο εχθρός των γιατρών δεν είναι οι άλλοι γιατροί. Ο εχθρός όλων μας είναι η αρρώστια. Εμείς χρειάζεται να είμαστε ενωμένοι και να συνεργαζόμαστε για να την νικήσουμε. Επομένως με μια τέτοια λογική το μόνο που μπορώ να έχω σε σχέση με τον άλλον, είναι όφελος».

Οταν συζητάς μ’ έναν γιατρό και μάλιστα χειρουργό δεν υπάρχουν θέματα επίκαιρα και ανεπίκαιρα. Ο,τι έχει συμβεί στην ανθρωπότητα από καταβολής κόσμου μπορεί να λάμψει στην συζήτηση, μαζί του ως κάτι εξαιρετικά επίκαιρο, πόσο μάλλον όταν έχει σχέση με την πανδημία που στα βρόχια της, άμεσα ή έμμεσα έχουμε όλοι μας πιαστεί. «Ξαφνικά βρεθήκαμε όλοι μας μπροστά στον ίδιο κίνδυνο με τη βεβαιότητα ότι μπορούμε να υπάρξουμε εξίσου ασθενείς όσο και οι διαγνωσμένοι ασθενείς. Και στη συνέχεια να χρειαστεί να ζητάμε βοήθεια από γιατρούς ενώ κανείς τους δεν γνώριζε τι ακριβώς γίνεται. Ο φόβος ότι θα ήταν δυνατόν κάποια στιγμή να διασωληνωθώ, χωρίς να μπορεί να υπάρξει ουσιαστική βοήθεια, διατηρώντας ταυτόχρονα συνείδηση του τι θα μπορούσε να συμβεί, με βοήθησε βέβαια ν’ αναπτύξω ένα είδος αυτοάμυνας ώστε να προστατεύσω τον εαυτό μου και τους γύρω μου όσο γίνεται καλύτερα, η κύρια όμως έγνοια μου παρέμεναν οι ασθενείς μου ώστε να μην υπάρξει μια συνέπεια καταστροφική. Ευτυχώς καθ’ οδόν άλλαξαν τα πράγματα, αποκτήθηκε μια σχετική εμπειρία κι έχουμε πια τον εμβολιασμό που τον θεωρώ προσωπικά απαραίτητο για όλους. Προκαλεί κατάπληξη σε σχέση με όσους τον αρνούνται, πώς είναι δυνατόν να εμπιστεύεσαι έναν γιατρό να σου κάνει μια επέμβαση, να ξαναδημιουργεί σχεδόν όργανα μέσα στο σώμα σου και να μην εμπιστεύεσαι την επιστήμη όσον αφορά το εμβόλιο που θα σε θωρακίσει ενάντια στον ιό; Βέβαια η δυσκολία και τα εμπόδια που ορθώνονταν σε σχέση με την ελευθερία του κάθε ανθρώπου να κινηθεί και να συναντηθεί με τους δικούς του ανθρώπους, αυτός ο πρωτόγνωρος περιορισμός που βιώσαμε και συνεχίζουμε εν μέρει να υφιστάμεθα, αν και αρχικά φοβόμουνα πως θα κρατήσει για πάρα πολλά χρόνια, τώρα ξέρουμε πως όχι, δεν θα συμβεί. Τώρα ξέρουμε πάρα πολλά για το πώς πρέπει να πλησιάζουμε τους ανθρώπους».

Ρομποτική χειρουργική

Η πρόσφατη βράβευσή του από την αμερικανική εταιρεία Intultive Surgical που εδρεύει στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ και κατασκευάζει τα ρομποτικά συστήματα Da Vinci, ως κορυφαίου στον κόσμο γενικού χειρουργού στη ρομποτική χειρουργική, επόμενο είναι να του έχει προκαλέσει μια έντονη συγκίνηση. Παρά τον υποκειμενικό χαρακτήρα που διατηρεί πάντα μια προσωπική συγκίνηση, την μοιράζεται μαζί μας σα να αφορούσε στον καθένα: «Το βραβείο που μου πρόσφερε η ομώνυμη αμερικανική εταιρεία μέσω του αντιπροσώπου της στην νοτιοανατολική Ευρώπη, υπήρξε για μένα μια απίστευτη διάκριση. Δεν έχει να κάνει μόνο με το τεχνικό κομμάτι καθώς είναι άπειροι οι χειρουργοί σήμερα στον κόσμο που είναι άριστα τεχνικά. Εχει να κάνει κυρίως με τη συμβολή μου στη διάδοση της ρομποτικής χειρουργικής λόγω του ενθουσιασμού με τον οποίο μιλώ γι’ αυτή την τεχνολογία. Εχει να κάνει με την εκπαίδευση όπως την ασκώ, σε σχέση με πολλούς συναδέλφους, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Εχει να κάνει με την επίβλεψή μου σε προγράμματα ρομποτικής χειρουργικής άλλων χωρών, όπως η Ρουμανία, η Βουλγαρία, η Κύπρος. Ή η Ουγγαρία που πρόσφατα ξεκίνησε πρόγραμμα ρομποτικής χειρουργικής και μου ζητήθηκε να τους διδάξω και να τους επιβλέψω».